Oświecenia nie byłoby bez zwrotu w stronę rozumu, a ten nie jest żadną ideą, lecz własnością nader pospolitą – już sto lat wcześniej René Descartes powiadał, że nikt nie uskarża się na jego brak. Osiemnastowieczni filozofowie bodajże po raz pierwszy problematyzują owo nikt, pytając o rozum dzieci, „dzikich”, sawantów, geniuszy, wynalazców, szaleńców, ba – kobiet (dziewczynek, dziewcząt), aktualnych i przyszłych matek „rodu ludzkiego”, a nie tylko o „rozum ludzki”. Ma on zresztą wiele postaci – common sense, zdrowy rozum (rozsądek), „chłopski (...) rozum”, rozum praktyczny, czysty, spekulatywny itd., a także granicę, którą jest utrata rozumu lub zmysłów. Zawsze jednak objawia się wśród ludzi, pośród ludzkich spraw, bez względu na to, czy aktualnie należymy do jakiejś wspólnoty, czy – jak w pewnym momencie Robinson Crusoe albo Denis Diderot – zostaliśmy z niej czasowo wyłączeni. Epoka rozumu, jak zwykło się w skrócie charakteryzować „optymistyczne” Oświecenie, dostrzegała i eksponowała jego faktyczność i jednostkowość – rozum jest zawsze i tylko czyjąśdyspozycją – nie tracąc przy tym z oczu innej jego niezbywalnej cechy: powszechności. Wszystko może nas dzielić – pochodzenie, język, religia, płeć, zamożność, zdrowie, wykształcenie czy upodobania, lecz taki sam i ten sam jest mój i twój rozum. Tom prezentuje wyniki badań nad filozofią Oświecenia prowadzonych w wielu ośrodkach naukowych w kraju. Tym, co łączy wszystkie pomieszczone w nim teksty, jest zwrócenie uwagi na oświeceniowe rozumienie społecznej natury człowieka. Autorzy przedstawiają jej różne aspekty: od funkcjonowania instytucji służących prowadzeniu i upowszechnianiu badań naukowych, przez osiemnastowieczne projekty edukacyjne, kształtowanie się ówczesnych gustów estetycznych i znaczenie przykładane do języków narodowych, aż po społeczny wymiar medycyny. Prace te nie tylko ukazują, jak bardzo złożony jest obraz Oświecenia, ale też przypominają, że depozytariuszami opiewanego w tej epoce rozumu jesteśmy my – poszczególni ludzie, a jego funkcjonowanie wymaga istnienia rozmaitych łączących nas więzi. (shrink)

Building on our diverse research traditions in the study of reasoning, language and communication, the Polish School of Argumentation integrates various disciplines and institutions across Poland in which scholars are dedicated to understanding the phenomenon of the force of argument. Our primary goal is to craft a methodological programme and establish organisational infrastructure: this is the first key step in facilitating and fostering our research movement, which joins people with a common research focus, complementary skills and an enthusiasm to work (...) together. This statement—the Manifesto—lays the foundations for the research programme of the Polish School of Argumentation. (shrink)

A recent article in this journal described practical and conceptual difficulties faced by public health researchers studying scabies outbreaks in British residential care facilities. Their study population was elderly, decisionally incapacitated residents, many of whom lacked a legally appropriate decision-maker for healthcare decisions. The researchers reported difficulties securing Research Ethics Committee approval. As practicing healthcare ethicists working in a large Canadian research hospital, we are familiar with this challenge and welcomed the authors’ invitation to join the discussion of the ‘outstanding (...) ambiguities and further questions’ that their experience uncovered. We propose a Power of Attorney for Research as one substantive solution to help address the problems they identified. Although we acknowledge the familiar shortcomings associated with Advance Directives in the clinical context, we believe that Powers of Attorney for Research Participation, accompanied by Advance Research Directives, may increase the likelihood of gaining deeper understandings of potential participant’s values and priorities and how they might apply to foreseeable research opportunities. (shrink)

Each contributor to this book has used personal experience as the basis from which to frame his individual sociological perspectives. Because they have personalized their work, their accounts are real, and recognizable as having come from 'real' persons, about 'real' experiences. There are no objectively-distanced disembodied third person entities in these accounts. These writers are actual people whose stories will make you laugh, cry, think, and want to know more.

The purport of the article is a reflection on the operating conditions of the philosophy of politics, beginning with its crisis, as described by Leo Strauss in the early 20th century and continuing up to the latest proposals, which emerged at the turn of the 20th and 21st centuries. First, the author poses a question regarding the essence of this crisis; was it related to the scientific paradigm of the philosophy of politics applied hitherto or, rather, to the very subject (...) matter of this scholarly pursuit, which is to say, to politics itself. A scientific discipline must be able to delineate its subject matter and if the latter undergoes an unexpected modification, the former suffers a crisis. Was this what happened to politics itself? What was the decisive factor which caused it to escape a theoretical consideration that ceased to be a systematic reflection, in short, ceased to be science, only to become philosophy again, whereby the author understands ‘philosophy’ as a level of reflection such as to allow itself to posit subliminal questions purely in order to set up the determinants for further thinking as to what science is, what politics is and what makes politics different from non-politics. (shrink)

Z propozycją rekalibracji etyki i zastąpienia jej neuroetyką wystąpiła Patricia S. Churchland. Churchland twierdzi, że im bardziej rozumiemy szczegóły funkcjonowania naszego systemu nerwowego, tym bardziej jesteśmy przekonani co do tego, że przyjmowane przez nas standardy moralnego działania są uwarunkowane neurobiologicznie. Od roku 2002 termin „neuroetyka” funkcjonuje jako nazwa nowej subdyscypliny etyki. Wymienia się w niej dwa zasadnicze działy: etykę neuronauki i neuronaukę etyki. Pierwszy dotyczy zasadniczo moralnych problemów związanych z zastosowaniem osiągnięć neuronauk, przedmiotem drugiego: neuronauki etyki, jest wpływ, jaki wiedza (...) z zakresu neuronauk ma na nasze rozumienie etyki. Artykuł jest krytyczną prezentacją nowej subdyscypliny etycznej i próbą pokazania, że jakkolwiek neurobiologiczne procesy mają wpływ na nasze działanie, to nie decydują o jego moralnym wymiarze. (shrink)

Thinking with J. Z. Smith brings together the contributions of scholars who consider theoretical and methodological issues central to J. Z. Smith's oeuvre in the context of their own research. Through analyses of Smith's own work as well as applications of his concerns to new situations, historic periods, and regions, the contributors test the adequacy and applicability of Smith's ideas and thus provide an indirect assessment of his influence and legacy in the field of Religious Studies.

Die Sophisten waren und sind umstritten. In der Zeit des Perikles, der Hochblüte der griechischen Kultur, als Wanderlehrer in Griechenland tätig, bewirkten sie mit ihrer Lehrtätigkeit, welche die verschiedensten Wissensgebiete umfasste, einen grundlegenden Blickwandel: Ihre Befassung mit Erkenntnistheorie, Rhetorik und Politik lenkte den Blick vom Kosmos zurück auf den Menschen. Indem sie den Menschen in den Mittelpunkt ihres Denkens stellten, ja ihn sogar zum Maß aller Dinge erklärten, wendeten sie sich zugleich gegen die traditionelle Sittlichkeit, die in der Regel religiös (...) begründet war. So waren sie für die einen gefeierte Aufklärer, für die anderen jedoch Zerstörer der Tradition. Diese Ambivalenz in der Einschätzung ihres Wirkens ist bis heute geblieben. Was auch geblieben ist und von Moderne wie Postmoderne aufgenommen wurde, sind wesentliche Ansätze ihres Denkens: z. B. ihr erkenntnistheoretischer Relativismus, ihre Vertragstheorie und ihre Lehre vom Recht des Stärkeren. Weil ihr Denken so aktuell ist, untersucht der vorliegende Band nicht nur die antiken Sophisten, sondern vergleicht sie auch mit ihren modernen und postmodernen Wiedergängern wie bspw. Nietzsche, Butler und Foucault. Mit Beiträgen von Viktoria Bachmann, Thomas Buchheim, Bettina Fröhlich, Benjamin Hahn, Hendrik Hansen, Raul Heimann, Johannes Hoerlin, Vanessa Jansche, Christina Kast, Peter Kainz und Barbara Zehnpfennig. (shrink)

Populizmus dnes predstavuje často skloňovaný pojem tak na akademickej pôde, ako i na samotnej politickej scéne, v médiách a medzi laickou verejnosťou. Skutočnosťou je, že hoci v našej spoločnosti tento pojem používa takmer každý, len málokto vie, čo vlastne znamená. V tomto článku sa preto budeme zaoberať otázkou, ktorá sa stala predmetom analýz mnohých teoretikov, otázkou, čo je to populizmus. Jedným z tých teoretikov je Ernesto Laclau (1935–2014), ktorý populizmus nechápe ako ideológiu, ale ako istú stratégiu resp. spôsob komunikácie. V (...) prvej časti nášho článku vymedzíme pojem „populizmus“, pričom upozorníme na jeho viaceré rozličné interpretácie ako aj na to, aké je jeho spoločné základné analytické jad­ro. V nasledujúcich častiach článku sa už zameriame na analýzu populizmu podľa Ernesta Laclaua. Cieľom nášho článku je teda analýza teórie populizmu podľa E. Laclaua v kontexte súčas­nej situácie na domácej i svetovej, nielen politickej scéne. (shrink)

What is the political meaning of justice combined with aletheia, that is, the truth understood as revealing, disclosing, and unconcealment? On the basis of an immanent analysis of certain excerpts from Plato’s work we could find the answer. First of all, in Plato the question of justice is not a technical issue, a question of good or bad ruling over the polis, a good or bad law. It concerns matters of much greater significance: existential issues. That is why justice is (...) more important than wealth, both to a man and to a political community. Only through other people, in a political community, is man capable of acquiring an identity, a unity between what he is by nature and what he becomes through education, during the process of adapting to a community to which he belongs. If we succeed in creating such a structure of a political community in which people recognize their proper place and can identify with it, then they will be able to identify with the whole political community. Only a political community thus united can be true, that is, just. Internal unity, which is an expression of justice, is the source of a political community’s power, it is the basis for coexistence and cooperation. When there is no justice, bonds among people die out. Through injustice they become above all incapable of cooperating. (shrink)

In this paper, the concept of political culture is considered in reference to the notions of G.A. Almond, S. Verba and J. Rawls. It is defined as a specific educational project, which is linked to the idea of a fair, democratic and constitutional system. The author also points to potential contemporary obstacles to implementation of this project. Deepening inequalities arising from personal culture are the first threat to liberal civic education. The second threat is associated with the development of new (...) media and the related changes in the public sphere, including various forms of political and civic activity. (shrink)

What is the philosophy of politics in contemporary times and how can the need for its presence be justified? The philosophy of politics is no longer needed by politicians themselves, primarily because it cannot be applied to an electoral campaign and will thus not ensure them an electoral victory. Public opinion probably feels no such a need either, bearing in mind that what it expects is more along the lines of new episodes of a political serial rather than a holistic (...) philosophical interpretation of political reality. Public opinion might begin to feel such a need if it were to prove possible to restore, partly at least, its civic awareness, which is to say, the awareness that emerges on becoming conscious of the necessity for political freedom, for there is no politics without citizens; there is, at most, social policy and its clientele. Without a community of the free and equal, which may consist of citizens alone, there will be no philosophy itself, including that of politics. Philosophy should not treat politics as a certain, particular field or a distinct area of study, It has to learn to recognise in it the basis of this particular form of being, a community of ‘good life’ which is also its own fount. (shrink)

In line with the concept of politics developed by ancient Greeks, the political sphere is identified with transparency and overtness. However, it has always been hiding secret actions, conspiracies and collusions. The emergence of the modern model of the state, along with the rationalisation of its structures, enabled the secret equivalents of authority to transform into organisations, i.e. institutions alternative to official organisations, established by law and having specific powers. Rather than talking about actual organisations, the author discusses the process (...) whereby these secret, underground structures turn into organisations that influence the sphere of overt politics. She tries to show that this is a specific kind of game between what is explicit and public and what is concealed and secret. This game is constantly present in political activities, although we seldom realise it. (shrink)

Niewielu łodzian pamięta, że do szybkiego rozwoju naszego miasta w XIX i na początku XX w. przyczynili się niemieccy koloniści z Saksonii, Śląska, Hesji i innych obszarów ówczesnych Niemiec. Zachęceni korzystnymi warunkami, oferowanymi im przez administrację Królestwa Polskiego, przybywali całymi rodzinami, z niewielkim dobytkiem, aby tu, nad Łódką, szukać poprawy bytu. Większość osadników rekrutowała się z kręgów rzemieślników. Byli to tkacze, farbiarze, folusznicy itd. W latach trzydziestych XIX w. powstały trzy osiedla niemieckie: Nowe Miasto, Łódka i Osiedle Ślązaków, które stale (...) rozrastały się. Niewielkie początkowo warszaty również były powiększane o nowe maszyny; właściciele zatrudniali coraz częściej robotników najemnych. W latach sześćdziesiątych XIX w. zaczęły powstawać ogromne fabryki włókiennicze, które na wiele dziesięcioleci zdominowały obraz Łodzi. Do najpotężniejszych należały właśnie fabryki niemieckich fabrykantów, „Lodzermenszów”, takich jak: Oeyer, Scheibler, Kunitzcr czy Grohmann. Lecz nie ta mała grupka najbogatszych nadawała ton w dziewiętnastowiecznej Łodzi, w której, jak w tyglu, mieszały się elementy rosyjskie, polskie, niemieckie i żydowskie. Niemiecka klasa średnia budowała w tym środowisku podwaliny życia kulturalnego. Krótkie ramy przyczynku nie pozwalają zbyt szczegółowo zająć się różnymi zjawiskami i postaciami ówczesnej Łodzi, ale powinien on zachęcić czytelnika do dalszej lektury i własnych badań. (shrink)

The placing of the concept citizen in the context of globalisation makes it possible to approach it using the category of cosmopolitism and the related dispute between the advocates of pluralism and those of hegemony. In the debates on cosmopolitism, the transition from the classic concept of ‘citizen’ to that of ‘citizen of the world’, or cosmopolite, is generally regarded as something obvious, just as is its territorial extension. The concept of the citizen thus becomes transcendental and virtual. Usually its (...) Greek roots are pointed to, as cosmo-polites is derived from the word cosmos, an ordered world, the universe and polites, a citizen. The historians of concepts are, however, right to point out that in its original form, that is, among the cynics and the stoics, the word cosmopolites was understood in a philosophical and moral rather than in a political sense. It was a deliberate rejection of polis as a specific place and a specific political order, in favour of a universal space and natural law. Humans, as inhabitants of the universe, are subject only to the authority of the world-penetrating logos, the principles and laws with which they were able to become acquainted by applying their own rationality; this very capability was an obligation to observe those principles and laws and to comply with them. Because of its very nature, the concept of a cosmopolite is thus apolitical, or, in other word, not uncitizen-like. (shrink)

As a starting point for considerations the author accepts that the concept of revolution has changed historically in a similar way as the concept of democracy. Initially democracy was limited to a certain reality and political system, but over time the concept has become synonymous with common good. It can be claimed that similar changes in meaning can be observed in the concept of revolution. However, as the trouble with its use in the media shows, the universal dimension of the (...) concept of revolution does not apply to axiological and ideological layers. Therefore, it should be sought for elsewhere. The author suggests focusing on the technical side of the revolution rather than political ideas and values, as every revolution makes use of a specific technique for taking over power and establishing its own new form. (shrink)

Przyjęcie perspektywy „widoku stąd” sprawia, że etyka nie jest traktowana jako kompletny zbiór gotowych odpowiedzi na problemy natury moralnej. Normy są ogólne i obiektywne, sytuacja decyzyjna podmiotu indywidualna i subiektywna. Decydujemy zawsze „tu i teraz” i „tacy a nie inni”. Perspektywa „widoku stąd” może być redukowana, ale nie da się od niej całkowicie uwolnić. Nie znaczy to jednak, że perspektywy subiektywnej nie da się pogodzić z obiektywną. Normy obiektywne pozostają punktem odniesienia dla subiektywnych decyzji, a kiedy jakiś element indywidualnego (subiektywnego) (...) kontekstu naszego działania udaje się nam zobiektywizować, zostaje włączony w „widok stąd”. (shrink)

Doktryna moralna Kościoła katolickiego odnosząca się do kwestii bioetycznych stanowi jedno ze stanowisk obecnych w polskiej debacie bioetycznej, co wydaje się zrozumiałe zważywszy na deklarowaną przynależność większości Polaków do tegoż Kościoła. Katoliccy moraliści stoją na stanowisku, że reprezentowana przez nich doktryna nie ma czysto religijnego charakteru. Odwołują się do kategorii prawa naturalnego, wyprowadzając z niego obowiązek szacunku dla życia każdej istoty ludzkiej, od momentu jej powstania aż do naturalnej śmierci, stąd zdecydowanie negatywnie oceniana jest aborcja, eutanazja, a także proceder niszczenia (...) ludzkich zarodków. Obok punktów spornych istnieją też takie kwestie bioetyczne, w których stanowisko Kościoła katolickiego nie budzi w społecznej debacie kontrowersji, np. transplantologia. (shrink)

Prowadzone w artykule analizy są próbą uporządkowania możliwych relacji między winą a poczuwaniem się do winy. Problem poczuwania się do winy okazuje się skomplikowany ze względu na niejednoznaczny związek z rzeczywistym zawinieniem. Poczuwanie się do winy nie jest z konieczności poprzedzone spełnieniem działania, za które moglibyśmy kogoś winić, a przekonanie o byciu winnym nie jest równoznaczne z rzeczywistym zawinieniem. Kiedy winni twierdzą, że są niewinni, może to być zarówno wynikiem błędnego rozumienia moralnych standardów, jak i zaniku moralnej wrażliwości, połączonego często (...) z przekonaniem o własnej bezkarności. Błędne rozeznanie to także jeden z powodów, dla których niewinni utrzymują, że są winni. Niewinni poczuwają się też do winy za spowodowanie zła, którego byli jedynie niedobrowolnymi, fizycznymi sprawcami, albo też na które — poprzez nieszczęśliwy zbieg okoliczności — zdawali się mieć jedynie minimalny, niekwalifikujący do uznania za sprawców wpływ. (shrink)

Tematem wiodącym jest kwestia prawa do życia. Punkt wyjścia stanowi art. 3. Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, który przypisuje to prawo wszystkim ludziom. Problem zaczyna się jednak, kiedy trzeba uściślić, czy w tekście Deklaracji chodzi o pojęcie "istoty ludzkiej", którego desygnatem jest istota ludzka w sensie czysto biologicznym, czy też chodzi raczej o pojęcie "osoby", a więc termin odnoszący się do sfery moralności. Współczesna definicja "osoby ludzkiej", jakiej używa bioetyka wywodzi się z filozofii nowożytnej: ta zaś za cechę konstytutywną ludzi uznaje (...) świadomość. Rozumowanie w tych kategoriach nieuchronnie oznacza kłopoty ze zdefiniowaniem moralnego statusu, a co za tym idzie, pozwala na zgłaszanie wątpliwości co do prawa do życia w przypadku embrionów i osób nieuleczalnie chorych, w stosunku do których rozważana bywa możliwość zastosowania eutanazji. Zagadnienie, które jest dyskutowane w niniejszym artykule, w kontekście prawa do życia dotyczy aborcji, a więc odnosi się do pierwszej z grup istot ludzkich, których osobowy status bywa podważony. Tytułowa dla artykułu moralna niepewność nie dotyczy częstokroć w kontekście dyskusji nad dopuszczalnością aborcji normy "nie zabijaj". Zwolennicy aborcji nie przeczą, że zabijanie ludzkich osób jest złem, wątpią jednak w możliwość uznania prenatalnych faz rozwojowych człowieka za fazy, w których mamy do czynienia z pełnoprawną ludzką osobą. Wątpliwość ta ma charakter moralny, a nie jedynie teoretyczny, decydując o aborcji nie ryzykujemy zatem błędnego sądu o charakterze teoretycznym, lecz spełnienie moralnie niesłusznego czynu. Jakkolwiek niepewność i ryzyko są nieodłącznymi elementami ludzkiego działania, to w przypadku gdy przedmiotem ryzyka jest moralnie doniosłe dobro, a takim jest ludzkie życie, stawiamy ryzyku granice: nie ryzykujemy życia drugich. W tradycyjnej teologii moralnej przywoływano tutaj zasadę tutioryzmu, nakazującą w przypadkach wątpliwych zawsze zachować odnośne prawo, czyli w dyskutowanym tu przypadku normę "nie zabijaj". Podobna intuicja towarzyszy współczesnemu kanadyjskiemu filozofowi, T. Lockhartowi. Autor zastrzega, że nie chce rozstrzygać, czy ludzki płód już jest, czy też jeszcze nie jest osobą wraz z przysługującym jej prawem do życia, przyjmuje jednak zasady działania w sytuacji niepewności, z których wynika, że niezależnie od przyjmowanych przez nas tutaj przekonań. wyborem racjonalnym jest zaniechanie aborcji. (shrink)

Punktem wyjścia moich rozważań jest przekonanie, że poznanie nadal wymaga filozoficznego namysłu. Kantowski transcendentalizm i wyrastające z niego bezpośrednio lub pośrednio – filozofie Fichtego, Hegla, Marksa, Nietzschego, Husserla i Heideggera wyznaczają obszar teoretyczny, w którym pytanie o poznanie stawiane jest w nowy sposób, już nie w szacie naturalistycznej czy psychologistycznej. Ze względu na zawartość pojęciową tego obszaru i wypracowany w nim sposób filozofowania, problem poznania staje się w nim zagadnieniem ontologicznym, tzn. możliwe staje się pytanie o to, jaka jest ontyczna (...) struktura poznania. Odpowiedzi na to pytanie mogą być oczywiście różnorodne. W artykule przedstawiona jest jedna z nich. Fundamentalną kategorią.pojęciową proponowanej konceptualizacji, poznania jako fenomenu ontycznego jest pojęcie uspołecznienia. W perspektywie tej kategorii poznanie jawi się jako autodynamiczna historyczność, która ma strukturę interakcji społecznych włączonych w całość ludzkiej działalności. Dzięki uwzględnieniu szerszego kontekstu ontycznego, w którym realizuje się poznanie, możliwe jest wyjaśnienie sposobu uczestniczenia w poznaniu przedmiotów. (shrink)

Liberałowie nie negują wartości równości i wspólnoty. Poszukują takich rozwiązań, które pozwalają pogodzić je z wolnością indywidualną. Prowadzi to do koncepcji wspólnoty liberalnej, biorącej pod uwagę różne koncepcje dobrego oraz do liberalnego egalitaryzmu, głoszącego hasło autentycznej równości szans.